Η παραγωγικότητα των εργαζομένων είναι συχνά ο πιο αποφασιστικός και εύκολα μετρήσιμος δείκτης και παράγοντας επιτυχίας ενός οργανισμού. Ωστόσο η εργασιακή κουλτούρα της εποχής τείνει να συγχέει την παραγωγικότητα με την διαθεσιμότητα και την συνεχή επένδυση στην εργασία ακόμα και σε ώρες που ο εργαζόμενος θα έπρεπε να ξεκουράζεται ή να απολαμβάνει την κοινωνική του ζωή. Και αυτό δεν αφορά την εργασιομανία, αλλά την πίστη ότι το άτομο είναι παραγωγικό και αξιόλογο μόνο όταν εργάζεται σκληρά και συνεχώς. Και ενώ αυτοί οι νέοι ορισμοί και οι εργασιακές πραγματικότητες εισβάλλουν όχι μόνο στο εργασιακό πλαίσιο αλλά και στο κοινωνικό μας status η ψυχοκοινωνική μας ευημερία καταπατάται και παραμερίζεται. Δεν πρόκειται απλά για την επιδιωκόμενη ισορροπία μεταξύ εργασίας και ζωής, αλλά για συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα που επηρεάζουν αμφότερα την λειτουργικότητά μας και την διάθεσή μας. Η ανισορροπία μεταξύ προσπάθειας και ανταμοιβής στην εργασία προκαλεί διάφορα προβλήματα υγείας, όπως άγχος, στεφανιαία νόσο, ψυχικές διαταραχές και διαταραχές ύπνου (Kawakami & Tsutsumi, 2010; Ota et al., 2014).
Ο αντίκτυπος του στρες στον εργαζόμενο είναι το σημαντικότερο δεδομένο που θα έπρεπε να μελετάται από έναν οργανισμό. Γιατί το εργασιακό στρες των εργαζομένων δεν είναι απλά το αποτέλεσμα μιας περιόδου αλλά έχει πιθανόν τις ρίζες του στην οργανωσιακή κουλτούρα της επιχείρησης.
Εργασιακό στρες ή εργασιακή εξάντληση;
Το φαινόμενο του στρες έχει διαδοθεί στον κοινωνικό και ιατρικό τομέα ως μία από τις αρνητικές συνέπειες της σύγχρονης ζωής, προκαλώντας ποικίλες ασθένειες από τακτικές ημικρανίες ή και εγκεφαλικό, αλλά και πολλές άλλες παθήσεις (Usman, Stapa, & Abdullah, 2020). Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο εργασιακά άγχος και το burn out (εργασιακή εξουθένωση) είναι λεπτή. Το εργασιακό άγχος μπορεί να οριστεί ως οι επιβλαβείς σωματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις που εμφανίζονται όταν οι απαιτήσεις της εργασίας δεν ταιριάζουν με τις ικανότητες, τους πόρους ή τις ανάγκες του εργαζομένου. Όταν βιώνεις εργασιακό άγχος, μπορείς ακόμα να είσαι τυπικά λειτουργικός και παραγωγικός. Μπορείς να έχεις εργασιακό άγχος και να μην έχεις εργασιακή εξάντληση. Πιο αναλυτικά, το ο σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης είναι μια ατομική αντίδραση στο χρόνιο εργασιακό στρες που αναπτύσσεται προοδευτικά και μπορεί τελικά να γίνει χρόνια, προκαλώντας αλλοιώσεις στην υγεία και βλάβες σε γνωστικό, συναισθηματικό και συμπεριφορικό επίπεδο, οι οποίες μεταφράζονται σε αρνητική συμπεριφορά απέναντι στην εργασία, τους συνομηλίκους, τους χρήστες και τον ίδιο τον επαγγελματικό ρόλο. Ωστόσο, δεν είναι προσωπικό πρόβλημα, αλλά συνέπεια ορισμένων χαρακτηριστικών της εργασιακής δραστηριότητας (Edú-Valsania, Laguía & Moriano, 2022).
Ιστορικά, ο Graham Greene ήταν ο πρώτος συγγραφέας που χρησιμοποίησε τον όρο επαγγελματική εξουθένωση στο μυθιστόρημά του «A Burnt-Out Case» (Μια Υπόθεση Εξουθένωσης), όταν περιέγραφε την ιστορία ενός αρχιτέκτονα που δεν έβρισκε ούτε νόημα στο επάγγελμά του ούτε ευχαρίστηση στη ζωή. Αργότερα, ο όρος επιλέχθηκε και εισήχθη στον ψυχολογικό τομέα από τον Freudenberger , όπου περιέγραψε την επαγγελματική εξουθένωση ως μια κατάσταση εξάντλησης, κόπωσης και απογοήτευσης λόγω μιας επαγγελματικής δραστηριότητας που δεν παράγει τις αναμενόμενες προσδοκίες.
Εν κατακλείδι, η επαγγελματική εξάντληση (burn out) προκύπτει όταν ο εργαζόμενος εκτεθείτε σε εργασιακό στρες για πολύ καιρό σε συνδυασμό με την αμφιβολία σχετικά με την ικανότητα και τα προσόντα του, οδηγεί το άτομο να χάσει την κινητοποίηση του σε σημείο που δεν τον ενδιαφέρει ακόμα και εάν απολυθεί. Η εξάντληση ξεκινά με το άγχος, αλλά υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτήν. Ορισμένα ζητήματα που σχετίζονται με την εργασία και μπορούν να συμβάλουν σε αυτήν: έλλειψη ελέγχου, ασαφείς προσδοκίες από την εργασία, δυσλειτουργικό εργασιακό περιβάλλον, ασυμφωνία αξιών στην εργασία, ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Υπάρχουν επίσης ζητήματα που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και μπορούν να συμβάλουν στην εξάντληση από την εργασία (Choudhary & Ranjan, 2020).
Πολύ επίκαιρο που συγχέεται άμεσα με την αμφιβολία του ατόμου για την παραγωγικότητα και τις ικανότητές του είναι το Imposter Syndrome, ή το σύνδρομο του απατεώνα. Το «φαινόμενο του απατεώνα» (που πλέον αναφέρεται πιο συχνά ως «Σύνδρομο του απατεώνα») περιεγράφηκε για πρώτη φορά το 1978 από τους ψυχολόγους Clance και Imes σε γυναίκες με υψηλές επιδόσεις. Είναι πλέον γνωστό ότι επηρεάζονται και οι άνδρες. Όσοι πάσχουν από το σύνδρομο του απατεώνα αποδίδουν την επιτυχία τους σε εξωτερικούς παράγοντες και όχι σε δική τους αξία, και πιστεύουν ότι τα περισσότερα (ή όλα) τα επιτεύγματά τους είναι αποτέλεσμα τύχης ή λάθους.
Υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά που είναι κοινά σε όσους πάσχουν από το σύνδρομο του απατεώνα:
- Τελειομανία
- Φόβος αξιολόγησης/τρόμος αποτυχίας
- Ορισμός της νοημοσύνης με στρεβλό τρόπο (υπερεκτίμηση των άλλων και υποτίμηση του εαυτού)
- Ενοχή για την επιτυχία
- Γενικευμένο άγχος
(Chrousos & Mentis, 2020)
Που επικεντρώνονται οι στρατηγικές παρέμβασης;
Οι περισσότερες παρεμβάσεις που δημοσιεύονται σήμερα επικεντρώνονται στη μείωση του στρες σε άτομα που υποφέρουν από επαγγελματική εξουθένωση, μέσω χαλάρωσης, ενσυνειδητότητας και γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας. Όμως, δεδομένου ότι υπάρχουν συντριπτικά στοιχεία ότι η επαγγελματική εξουθένωση είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού υψηλών απαιτήσεων εργασίας και χαμηλών πόρων εργασίας, οι οργανισμοί θα πρέπει να προσπαθήσουν να επανασχεδιάσουν τους χώρους εργασίας τους και να βελτιστοποιήσουν τα χαρακτηριστικά της εργασίας. Γενικότερα, οι στρατηγικές αντιμετώπισης εστιάζουν στο συναίσθημα ή στο πρόβλημα. Με την εστίαση στο πρόβλημα υπάρχει μια προσπάθεια άμεσης δράσης στην αγχωτική κατάσταση, ενώ η αντιμετώπιση που εστιάζει στο συναίσθημα επικεντρώνεται στην τροποποίηση των αρνητικών συναισθηματικών αντιδράσεων σε αγχωτικά γεγονότα, αποφεύγοντας την παρέμβαση σε αυτά.
Πηγές:
- Usman, A. H., Stapa, Z., & Abdullah, M. F. R. (2020). How to deal with workplace stress: a Sufist psychotherapy approach. Mental Health, Religion & Culture, 23(7), 625–638. https://doi.org/10.1080/13674676.2020.1735323
- Edú-Valsania, S., Laguía, A., & Moriano, J. A. (2022). Burnout: A review of theory and measurement. International journal of environmental research and public health, 19(3), 1780.
- Choudhary, M., & Ranjan, S. K. (2020). Work stress and burnout: Eustress a tool to deal. International Journal of Management (IJM), 11(12), 3142-3147.
- Chrousos, G. P., & Mentis, A. F. A. (2020). Imposter syndrome threatens diversity. Science, 367(6479), 749-750.
