Μελέτες σχετικά με τις επιπτώσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης, τα αναμενόμενα οφέλη και οι βλάβες της, διεξάγονται από ερευνητές σε πολλούς κλάδους (επιστήμη υπολογιστών, διοίκηση επιχειρήσεων, οικονομικά, διοίκηση, οργανωτικές σπουδές, κοινωνιολογία, εργασιακές σχέσεις, οικονομικά της εργασίας, ιστορία της οικονομίας και της τεχνολογίας, εφαρμοσμένη ηθική και άλλα) όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια, με ανοδική έμφαση στην τελευταία δεκαετία. Το ενδιαφέρον για την αυτοματοποίηση, τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη πάντα συναντά το ερώτημα «Η τεχνητή νοημοσύνη θα αντικαταστήσει τον άνθρωπο – εργαζόμενο;» Γύρω από αυτό το ερώτημα έρχονται έρευνες και μελετητές να ξεκαθαρίσουν ότι η «επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην εργασία» αφορά τη χρήση υπολογιστικών μεθόδων για την αναπαραγωγή δραστηριοτήτων που εκτελούν οι άνθρωποι στις εργασιακές διαδικασίες. Οι κύριες εφαρμογές περιλαμβάνουν:
- Συντονισμό μηχανών και βιομηχανικών διαδικασιών (κατασκευή)
- Διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού και διοίκησης (HR, WHS)
- Συλλογή, επεξεργασία και αξιολόγηση επιχειρηματικών πληροφοριών (λογιστική, πρόβλεψη, επενδύσεις)
- Πρόβλεψη και αξιολόγηση αποτελεσμάτων για πελάτες (νομικά, ιατρικά, ψυχολογικά θέματα)
- Αξιολόγηση κινδύνων και ωφελειών για πελάτες και εσωτερικούς σκοπούς (ασφάλιση, χρηματοδότηση)
- Επικοινωνία και υποστήριξη πελατών (εξυπηρέτηση και συμβουλευτική)
- Πρόβλεψη, δημιουργία και διαχείριση αναγκών πελατών και αγοράς (μάρκετινγκ, διαφήμιση)
- Αποθήκευση και διανομή προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων αυτοοδηγούμενων οχημάτων (logistics)
- Υποστήριξη και ενδεχομένως διεξαγωγή θεωρητικής και εφαρμοσμένης έρευνας
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) εισάγεται στους χώρους εργασίας είτε για να αυξήσει την αποδοτικότητα σε συγκεκριμένες εργασίες είτε για να αντικαταστήσει ανθρώπους και να μειώσει το κόστος εργασίας. Η επιτυχία της εξαρτάται από την ικανότητά της να επιτυγχάνει τα επιθυμητά αποτελέσματα, είτε με τον ίδιο τρόπο είτε με διαφορετικούς μηχανισμούς από τους ανθρώπους. Παρά το γεγονός ότι οι μηχανές μπορεί να μιμούνται αποτελέσματα, δεν αντικαθιστούν πλήρως τις ανθρώπινες δεξιότητες (Deranty & Corbin, 2024). Φυσικά τα οφέλη την χρήσης της εξαρτώνται από την ποιότητα του συστήματος και το αν οι χρήστες έχουν κριτική ικανότητα να ελέγχουν τις προσφερόμενες λύσεις και απαντήσεις που παράγουν συστήματα και λογισμικά Τεχνητής Νοημοσύνης. Η ανησυχία σχετικά με την σημαντικότητα και την αντικατάσταση υπάρχει όταν μειωθεί η κρίση του χειρισμού και η ικανότητα αξιολόγησης ή και ανάγκης αξιολόγησης από ένα ανθρώπινο ον (υπέρμετρη και αλόγιστη χρήση ΑΙ).
Τεχνητή Νοημοσύνη και Επαγγέλματα
Στην νέα κοινωνική και εργασιακή πραγματικότητα της έλευσης και εδραίωσης των αυτοματισμών, η ανησυχία για την αντικατάσταση εργασιών από την AI δεν αφορά μόνο «χαμηλής ειδίκευσης» εργαζόμενους, όπως συνέβη στο παρελθόν, αλλά πλήττει πλέον και τα επαγγέλματα υψηλής ειδίκευσης (Abu Musab, 2024). Από την άλλη πλευρά, η έρευνα AI, Robotics, and the Future of Jobs δείχνει ότι υπάρχει διχογνωμία των ειδικών σχετικά με το πώς η τεχνολογία θα επηρεάσει την εργασία: περίπου οι μισοί προβλέπουν ότι η AI και τα ρομπότ θα αντικαταστήσουν περισσότερες θέσεις εργασίας απ’ όσες θα δημιουργήσουν, ενώ οι άλλοι μισοί θεωρούν ότι θα δημιουργηθούν νέες εργασίες χάρη στην τεχνολογική πρόοδο (Pew Research Center, 2014).
Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι θέσεις εργασίας και επαγγέλματα που θεωρούνται «ιερά» ή αναντικατάστατα (πνευματική εργασία) τείνουν να προστατεύονται περισσότερο κοινωνικά σε σχέση με άλλα επαγγέλματα (φυσική/χειρωνακτική εργασία) (Abu Musab, 2024).
Τα επαγγέλματα που απαιτούν τις πιο αναντικατάστατες και ξεχωριστές ανθρώπινες δεξιότητες βασίζονται σε ενσυναίσθηση, δημιουργικότητα, πολυπλοκότητα σκέψης, κοινωνική και ηθική κρίση. Αυτά συνδυάζουν ανθρώπινες αρετές που δύσκολα θα αναπαραχθούν από την τεχνητή νοημοσύνη, ακόμα και στο μέλλον. Παραμένουν ανθεκτικά γιατί απαιτούν δεξιότητες που δύσκολα τυποποιούνται ή «προγραμματίζονται» σε AI — όπως η «ανθρώπινη ματιά», η φροντίδα, οι ανοιχτές ερωτήσεις, η ηθική σπίθα και το αίσθημα κοινότητας.
Ποια επαγγέλματα απαιτούν τις πιο αναντικατάστατες ανθρώπινες δεξιότητες;
-
Επαγγέλματα υγείας και φροντίδας (γιατροί, νοσηλευτές, ψυχολόγοι, θεραπευτές): απαιτούν ενσυναίσθηση, επικοινωνία και συναισθηματική νοημοσύνη.
-
Εκπαιδευτικοί & εκπαιδευτικοί ειδικής αγωγής: η δυνατότητα έμπνευσης, προσαρμογής και διαχείρισης διαφορετικών ατομικών αναγκών.
-
Καλλιτεχνικά και δημιουργικά επαγγέλματα (συγγραφείς, εικαστικοί, μουσικοί, σκηνοθέτες, σχεδιαστές): βασίζονται σε έμπνευση, πρωτοτυπία και πολιτισμικό βάθος.
-
Επαγγέλματα που απαιτούν διαπραγμάτευση, επίλυση συγκρούσεων και ηγεσία (HR, διευθυντές, διαμεσολαβητές, ανώτατα στελέχη): κρίση, ανθρωποκεντρική διοίκηση και ηθικό υπόβαθρο.
-
Επαγγέλματα κοινωνικής προσφοράς, π.χ. κοινωνικοί λειτουργοί, σύμβουλοι, εθελοντές.
-
Έρευνα και καινοτομία: πολυπλοκότητα σκέψης και παραγωγή πρωτότυπων λύσεων σε άγνωστα προβλήματα.
Δεξιότητες: Το ανθρώπινο πλεονέκτημα
Η έλευση και η επαγγελματική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης (AI) στην εργασία οδηγεί στην ανάγκη ανάπτυξης τεχνολογικών-ψηφιακών και ταυτόχρονα διαπροσωπικών και κριτικών δεξιοτήτων (Deranty & Corbin, 2024), ενώ η συνεχής διά βίου μάθηση καθίσταται προαπαιτούμενο για την επαγγελματική επιβίωση (Chuang, 2024). Εκτός από την ανάπτυξη δεξιοτήτων, αναδεικνύεται και η ανάγκη εκπαίδευσης των εργαζομένων και της κοινωνίας σε θέματα AI, καθώς η ισορροπία ανάμεσα στην τεχνολογία και την κοινωνία εξαρτάται από το κατά πόσο η AI χρησιμοποιείται ως εργαλείο ενδυνάμωσης ή ανισότητας. Η AI απαιτεί «υβριδικές» δεξιότητες, όπως ικανότητα συνεργασίας με αυτόματα συστήματα, ψηφιακή παιδεία, κριτική σκέψη, δημιουργικότητα και προσαρμοστικότητα (Deranty & Corbin, 2024). Οι εργαζόμενοι χρειάζεται να εστιάσουν σε δεξιότητες που είναι δύσκολο να αυτοματοποιηθούν, όπως η καινοτομία, η δημιουργικότητα, η επίλυση σύνθετων προβλημάτων, οι κοινωνικές δεξιότητες και η συναισθηματική νοημοσύνη (Chuang, 2024). Έρευνα του 2021 έδειξε ότι όσο πιο ελκυστική και αποτελεσματική θεωρεί ο καταναλωτής την AI, τόσο λιγότερο φοβάται απώλεια δεξιοτήτων, εφόσον υπάρχει θετική επιρροή από το περιβάλλον. Ωστόσο, γίνεται φανερό ότι η αυξημένη χρήση της AI μπορεί να ενισχύσει την εξάρτηση και να επηρεάσει την ταυτότητα και τις γνωστικές δεξιότητες του ατόμου (Pelau et al., 2021).
Παρά την ικανότητα της AI να αναπαράγει ορισμένα αποτελέσματα, ορισμένες ανθρώπινες δεξιότητες παραμένουν αναντικατάστατες. Η ενσυναίσθηση και η συναισθηματική νοημοσύνη, η δημιουργικότητα και η πρωτοτυπία, η ηθική κρίση και οι ανθρώπινες αξίες, η κριτική σκέψη και η διαίσθηση, η ηγεσία και οι διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς και η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα, είναι ικανότητες που η AI δυσκολεύεται να μιμηθεί με αυθεντικότητα. Η ουσιαστική δημιουργικότητα παραμένει ανθρώπινη ιδιότητα και περιλαμβάνει φαντασία, εφευρετικότητα, πρωτοτυπία και την ικανότητα να συνδυάζει κανείς διαφορετικές ιδέες σε κάτι τελείως νέο, στοιχεία που η AI μπορεί να μιμηθεί επιφανειακά αλλά όχι βιωματικά. Για τον λόγο αυτό, τα επαγγέλματα με έντονο δημιουργικό και κοινωνικό στοιχείο θεωρούνται από τα πιο ανθεκτικά στην αυτοματοποίηση, ειδικά όταν συνδυάζονται με ηγετικές ευθύνες.
Μια νέα σημαντική δεξιότητα που αναδεικνύεται είναι το «prompt engineering», δηλαδή η ικανότητα δημιουργίας αποτελεσματικών ερωτημάτων προς τις AI πλατφόρμες (Abu Musab, 2024). Η ανάπτυξη αυτής της δεξιότητας επιτρέπει στους εργαζόμενους να αξιοποιούν την AI ως εργαλείο ενίσχυσης των δημιουργικών και αναλυτικών τους ικανοτήτων, αντί για απλή αντικατάσταση. Συνολικά, η τεχνητή νοημοσύνη αναδιαμορφώνει την εργασία, αλλά δεν αντικαθιστά πλήρως το ανθρώπινο πλεονέκτημα. Η επένδυση σε υβριδικές δεξιότητες, δημιουργικότητα και διαπροσωπικές ικανότητες παραμένει ο βασικός παράγοντας διαφοροποίησης και ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος στον σύγχρονο εργασιακό κόσμο, καθιστώντας την AI εργαλείο ενίσχυσης της ανθρώπινης δημιουργικότητας και όχι απειλή για αυτήν.
Πηγές:
Abu Musab, S. (2024). Generative AI and human labor: who is replaceable?. AI & SOCIETY, 39(6), 3051-3053.
Chuang, S. (2024). Indispensable skills for human employees in the age of robots and AI. European Journal of Training and Development, 48(1/2), 179-195.
Deranty, JP., Corbin, T. Artificial intelligence and work: a critical review of recent research from the social sciences. AI & Soc 39, 675–691 (2024). https://doi.org/10.1007/s00146-022-01496-x
Pelau, C., Ene, I., & Pop, M. I. (2021). The impact of artificial intelligence on CONSUMERS’IDENTITY and human skills. Amfiteatru Economic, 23(56), 33-45.
Smith, A., & Anderson, J. (2014, 6 Αυγούστου). AI, Robotics, and the Future of Jobs. Pew Research Center. https://www.pewresearch.org/internet/2014/08/06/future-of-jobs/
Γράφει η Τουρλίδα Δήμητρα, Σύμβουλος Σταδιοδρομίας στην Career In Progress
